Przeprowadzimy Cię przez rozwód
krok po kroku

Dzięki naszemu doświadczeniu zabezpieczysz
opiekę nad dziećmi, alimenty i rozliczysz majątek.

Rozwód w 2021

— spis treści —

  Rozwód

Rozwód. O instytucji rozwodu w ogólności

Rozwód jest sposobem rozwiązania małżeństwa przez sąd. Jego orzeczenie następuje w procesie sądowym, przy czym małżeństwo ustaje dopiero z chwilą uprawomocnienia się wyroku rozwodowego.  W polskim systemie prawnym brak jest możliwości zawarcia umowy rozwodowej lub innej formy pozasądowego rozwiązania małżeństwa. Tym niemniej, sprawy rozwodowe dzielą się na sporne i bezsporne (rozwód za porozumieniem stron). Przy sprawach bezspornych, rozwód jest orzekany po przeprowadzeniu skróconego postępowania dowodowego, zaś przy braku wniosku stron o uzasadnienie wyroku rozwodowego – rozwód uprawomocni się on po upływie 1 tygodnia od dnia jego ogłoszenia. Niezależnie od tego, czy sprawa o rozwód będzie miała charakter sporny, czy też bezsporny, podstawą do jej zainicjowania jest pozew rozwodowy.

  Wymogi pozwu

Pozew rozwodowy. Kto może wnieść pozew rozwodowy i gdzie się go wnosi?

Pozew rozwodowy wnosi się na piśmie do sądu okręgowego właściwego ze względu na ostatnie wspólne miejsce zamieszkania małżonków. Pozew rozwodowy może wnieść – na raz – tylko jeden z małżonków. Właściwy sąd okręgowy rozpoznaje bowiem sprawę w postępowaniu procesowym, w którym konstrukcyjnie – jedna strona musi być powodem, druga zaś strona pozwanym. W treści pozwu powinno zostać zawarte wskazanie ostatniego miejsca zamieszkania małżonków. Umożliwi to weryfikację przez sąd, czy jest właściwy w sprawie. Jeżeli małżonek żądający rozwodu wniósł pozew do sądu niewłaściwego, sąd przekaże sprawę do rozpoznania przez sąd właściwy. Sytuacja taka wystąpi także w sytuacji, w której pozew błędnie wniesiono do sądu rejonowego lub sądu apelacyjnego. Sądy takie – jako niewłaściwe – przekażą sprawę do rozpoznania właściwemu sądowi okręgowemu.

Jeżeli jednak z treści pozwu, sąd niewłaściwy nie będzie mógł ustalić sądu właściwego – wezwie on wnoszącego pozew do uzupełnienia braków formalnych poprzez wskazanie ostatniego miejsca zamieszkania małżonków pod rygorem zwrotu pozwu.

Prawidłowe ustalenie właściwego dla orzeczenia rozwodu sądu okręgowego zapewni sprawny przebieg postępowania. Postanowienie przekazujące sprawę do sądu właściwego znacznie przedłuża bowiem początkowy etap postępowania.

Ostatnią kwestią jest odpowiedź na pytanie, czy pozew o rozwód może wnieść inny podmiot niż małżonek. Rzadko, bo rzadko, pojawiają się jednak zapytania prawne, czy np. matka żony lub męża, albo też jej ojciec może samodzielnie wystąpić o rozwód? Osoby inne, niż małżonkowie nie mogą wystąpić z żądaniem rozwodu. Dorosłe dziecko stron nie może skutecznie żądać rozwodu rodziców. Podobnie, jak rodzice małżonków i jakikolwiek podmiot trzeci. Stronami postępowania o rozwód są i mogą być tylko małżonkowie. Tak samo tylko jeden z małżonków może wystąpić z pozwem o rozwód. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, gdy jeden z małżonków jest ubezwłasnowolniony. Wtedy – w jego zastępstwie – pozew o rozwód może wnieść jego przedstawiciel prawny (opiekun).

W jakiej formie powinien być sporządzony pozew o rozwód i co powinien zawierać?

Pozew o rozwód należy wnieść na piśmie. Oznacza to, że powinien być wydrukowany (lub napisany ręcznie) i podpisany przez małżonka wnoszącego pozew. W polskiej procedurze brak jest urzędowego formularza pozwu o rozwód (w przeciwieństwie np. do postępowania przed sądami amerykańskimi). Niezależnie od braku formularza, można skorzystać z dostępnych powszechnie wzorów pozwu o rozwód. Niemniej jednak, ich cechą jest to, że często takie wzory pozwu o rozwód nie przystają do sytuacji prawnej stron i w aspekcie opisanych poniżej wymagań formalnych – są wręcz wadliwe.

Do minimalnych wymogów formalnych pozwu o rozwód należy:

1) oznaczenie stron, (imię i nazwisko, adres zamieszkania obydwu małżonków),
2) wskazanie numeru PESEL powoda,
3) oznaczenie sądu, do którego jest wnoszony pozew o rozwód,
4) oznaczenie ostatniego wspólnego miejsca zamieszkania stron,
5) oznaczenie pisma, jako pozwu o rozwód,
6) przedstawienie żądania procesowego, oświadczeń i wniosków dowodowych,
7) uzasadnienie żądania pozwu,
8) oświadczenie w przedmiocie skorzystania z próby mediacji lub innej formy polubownego rozwiązania sporu,
9) wymienienie załączników.

Żądania i oświadczenia pozwu o rozwód

Pozew o rozwód powinien wyraźnie wskazywać na wolę rozwiązania przez sąd małżeństwa stron. Żądanie pozwu można sformułować np. w sposób następujący: „wnoszę o rozwiązanie przez rozwód małżeństwa powoda i pozwanego zawartego w dniu ………… roku, przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego w ……………. za numerem aktu małżeństwa ……………”. To główne żądanie pozwu o rozwód musi być sformułowane jasno i zrozumiale. Sąd nie jest bowiem powołany do „zgadywania” woli powoda i brak zrozumiale przedstawionego żądania rozwodu stanowić może brak formalny pozwu o rozwód.

Podkreślić trzeba, że rozwiązanie małżeństwa przez rozwód następuje z chwilą uprawomocnienia się wyroku rozwodowego. Sąd rozwodowy nie może zatem rozwiązać małżeństwa z datą sprzed wytoczenia powództwa lub inną wskazaną przez strony. Nie jest zatem prawidłowe, formułowanie przez strony żądania rozwodu np. z datą wyprowadzki ze wspólnego mieszkania lub też z datą nawiązania nowej relacji przez jednego z małżonków.

W braku odmiennej woli stron, sąd rozwodowy jest zobligowany do badania, czy i który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia małżeńskiego. W tym zatem zakresie, pozew o rozwód powinien zawierać żądanie ustalenia winy jednego z małżonków, względnie też ich obydwojga, względnie też żadnego z nich. Alternatywnie, w pozwie o rozwód można zawrzeć oświadczenie w przedmiocie zaniechania przez Sąd orzekania o winie w rozkładzie pożycia małżeńskiego. Do tego jednak, aby sąd rozwodowy zaniechał badania kwestii winy, żądanie zaniechania powinien również przedstawić drugi z małżonków. Zgodnie bowiem z art. 57 § 2 k.r.o. sąd rozwodowy może zaniechać orzekania o winie w rozkładzie pożycia tylko na zgodny wniosek stron.

Oprócz żądania rozwiązania małżeństwa, pozew o rozwód powinien zawierać oświadczenie w przedmiocie posiadania przez strony wspólnych małoletnich dzieci. Fakt posiadania przez małżonków wspólnych małoletnich dzieci determinuje bowiem zakres rozpoznania sprawy przez Sąd, a przez to i zakres koniecznych do sformułowania w pozwie rozwodowym żądań procesowych. W tym miejscu wyjaśnić należy, że wspólnym małoletnim dzieckiem stron nie jest dziecko tylko jednego z małżonków; jest natomiast dziecko wspólnie przez małżonków przysposobione lub też dziecko jednego tylko z małżonków – przysposobione przez drugiego w trakcie trwania małżeństwa. Wspólnym małoletnim dzieckiem stron, o którego sprawach rozstrzyga sąd rozwodowy, jest także ich dziecko, narodzone przed zawarciem małżeństwa.

I tak, jeżeli strony posiadają małoletnie dzieci, sąd jest zobligowany do rozstrzygnięcia o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem rodziców i o kontaktach rodziców z dzieckiem, a także o kosztach utrzymania dziecka.

Uwzględniając powyższe, pozew o rozwód małżonków posiadających wspólne małoletnie dzieci, powinien koniecznie zawierać żądanie procesowe w przedmiocie powierzenia władzy rodzicielskiej obydwojgu rodzicom, pozbawienia lub ograniczenia władzy rodzicielskiej jednego z rodziców, względnie też – ograniczenia władzy rodzicielskiej obydwojga rodziców.

W przypadku posiadania przez małżonków wspólnych małoletnich dzieci, w pozwie rozwodowym należy zawrzeć żądanie ustalenia alimentów na takie dziecko, względnie też wskazanie na inne rozstrzygnięcie sądu w przedmiocie utrzymania małoletniego dziecka stron.

Kontakty małoletniego dziecka z rozwodzącymi się rodzicami obejmują dwie kwestie: miejsce zamieszkania dziecka oraz utrzymywanie z dzieckiem relacji w określony sposób. Miejsce zamieszkania dziecka powinno być przy tym z rodziców, przy którym zostanie zorganizowany ośrodek życiowy dziecka, a zatem przy tym z rodziców, przy którym dziecko będzie głównie przebywać. Kontakty natomiast rodziców z dzieckiem mogą zostać ustalone w ten sposób, że dziecko będzie przebywało z drugim rodzicem w określone dni, sąd może także postanowić o określonych warunkach wykonywania kontaktów z dzieckiem, np. udział kuratora w kontaktach.

Sąd rozwodowy może zaniechać orzekania o kontaktach rodziców z małoletnim ich dzieckiem tylko na zgodny wniosek stron. Stąd też, pozew o rozwód może zawierać również oświadczenie procesowe w przedmiocie zaniechania przez Sąd orzekania o kontaktach rodziców z dzieckiem.

W sytuacji gdy, strony posiadają małoletnie dziecko obowiązkowym dowodem, który Sąd musi przeprowadzić nawet w przypadku rozwodu za porozumieniem stron, jest dowód z przesłuchania świadka na okoliczność dobra małoletniego dziecka.

Świadkiem na okoliczność, dobra małoletniego dziecka stron może być każdy kto ma wiedzę na temat relacji małoletniego dziecka z jego rodzicami. Nie ma znaczenia też czy świadkiem będzie członek rodziny któregoś z małżonków czy też osoba obca.

Dodatkowo, w sprawie o rozwód, sąd może orzec o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania małżonków, a nawet orzec o eksmisji jednego z małżonków z mieszkania, a także dokonać podziału majątku wspólnego małżonków. O tej ostatniej kwestii, sąd rozwodowy rozstrzyga jednak dopiero wtedy, jeżeli podział majątku wspólnego małżonków nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. Dlatego też, formułując pozew o rozwód należy rozważyć, czy nie przedstawić w nim do rozstrzygnięcia przez sąd sprawy rozliczeń pomiędzy małżonkami.

Na zakończenie omawiania sprawy treści żądań i oświadczeń procesowych w pozwie o rozwód, wyjaśnić należy rzecz następującą: skutek rozwodu w postaci ustania wspólności majątkowej małżeńskiej następuje dopiero z chwilą uprawomocnienia się wyroku rozwodowego. Oznacza to, że sąd rozwodowy nie może orzec o ustaniu wspólności majątkowej z inną datą, niż uprawomocnienie się tegoż wyroku. Zarobki stron w trakcie postępowania rozwodowego i finansowane z tych zarobków nabytki rzeczy wchodzą więc do majątku wspólnego przez cały czas trwania procesu o rozwód. Aby zatem „obejść” tą niemożność kompetencyjną sądu rozwodowego, strona procesu o rozwód może zainicjować odrębny proces o ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej, w tym ustanowienie takiej rozdzielności z oznaczoną datą w przeszłości. W takim przypadku, wyrok ustanawiający rozdzielność majątkową z datą wsteczną spowoduje ustanie rozdzielności majątkowej stron jeszcze przed uprawomocnieniem się wyroku rozwodowego. Podkreślenia wymaga przy tym okoliczność, że już po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego nie można żądać ustanowienia rozdzielności majątkowej w odrębnym procesie, chyba że pozew o ustanowienie tej rozdzielności został wytoczony przed uprawomocnieniem się wyroku rozwodowego: „orzekanie o zniesieniu małżeńskiej wspólności majątkowej z datą wsteczną jest dopuszczalne także po prawomocnym rozwiązaniu związku małżeńskiego przez rozwód, jeżeli powództwo zostało wytoczone przed tą datą (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 1994 roku, III CZP 44/94).

Jakie żądania należy zawrzeć w pozwie o rozwód:

• pozew o rozwód powinien zawierać wyraźne żądanie w przedmiocie rozwiązania małżeństwa,
• pozew o rozwód powinien zawierać wyraźne oświadczenie, czy powód wnosi o orzekanie o winie w rozkładzie pożycia, czy też wyraża zgodę na zaniechania orzekania przez sąd o tej winie,
• pozew o rozwód powinien zawierać oświadczenie w przedmiocie posiadania przez strony wspólnych małoletnich dzieci,
• pozew o rozwód powinien zawierać sformułowanie żądań w przedmiocie władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi, sposobu rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów ich utrzymania, kontaktów i sposobu korzystania ze wspólnego mieszkania stron,
• pozew o rozwód może zawierać oświadczenie w przedmiocie zaniechania przez sąd orzekania o kontaktach małżonków ze wspólnymi małoletnimi dziećmi,
• pozew o rozwód może zawierać żądanie dokonania przez sąd rozwodowy podziału majątku wspólnego stron.

Jak powinno się przedstawiać uzasadnienie pozwu o rozwód

Poniżej przedstawiono pewne minimalne wymagania co do uzasadnienia pozwu o rozwód. Ogólna reguła formułowania treści uzasadnienia pozwu rozwodowego jest taka, że każde żądanie pozwu o rozwód powinno mieć uzasadnienie w przytoczonych okolicznościach faktycznych. Treść więc uzasadnienia jest determinowana treścią żądań procesowych i stanem faktycznym, który spowodował potrzebę wydania przez sąd żądanych pozwem o rozwód rozstrzygnięć.

Podstawą do orzeczenia rozwodu jest trwałe i zupełne zerwanie więzi małżeńskich: duchowej, cielesnej i gospodarczej. Dlatego też uzasadnienie pozwu o rozwód powinno wyraźnie wskazywać na zaistnienie tych okoliczności, to jest:

• kiedy ustała więź duchowa i cielesna,
• kiedy ustała więź gospodarcza i jak aktualnie wyglądają stosunki gospodarcze stron?

To zupełne zerwanie więzi małżeńskich stanowi o rozkładzie pożycia małżeńskiego stron. Aby sąd rozwodowy mógł ustalić, że rozkład pożycia ma charakter trwały, treść uzasadnienia pozwu o rozwód powinna wskazywać na brak możliwości (lub woli) ponownego nawiązania więzi małżeńskich.

Jeżeli pozew o rozwód nie zawiera oświadczenia w przedmiocie zgody na zaniechanie przez sąd orzekania o winie w rozkładzie pożycia małżeńskiego, wtedy uzasadnienie pozwu o rozwód powinno wskazywać przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego. Przyczyny natomiast rozkładu pożycia małżeńskiego mogą mieć charakter różny i cechować się zawinieniem lub brakiem zawinienia jednego lub obydwojga małżonków: niedobranie charakterologiczne, ustanie miłości, zdrada psychiczna lub fizyczna, przemoc domowa.

Sąd rozwodowy powinien z urzędu mieć na uwadze dobro wspólnych, małoletnich dzieci stron. Konsekwencją tego obowiązku jest potrzeba wskazania w uzasadnieniu pozwu o rozwód okoliczności dotyczących małoletnich:

• wpływu rozwodu na dobro małoletnich, w szczególności braku zagrożenia, że wskutek rozwodu dobro małoletnich będzie zagrożone,
• zgodności żądania pozwu z dobrem małoletnich dzieci stron (w szczególności w zakresie rozstrzygnięcia w przedmiocie władzy rodzicielskiej, kontaktów z małoletnimi dziećmi stron, rozkładu obowiązku alimentacyjnego).

Uzasadnienie pozwu powinno wreszcie zawierać uzasadnienie roszczeń alimentacyjnych, w tym wskazanie na koszty utrzymania małoletnich dzieci stron, możliwości zarobkowe rodziców i ich stan majątkowy.

Wnioski dowodowe w pozwie o rozwód

W polskiej procedurze cywilnej obowiązuje zasada prekluzji dowodowej. Oznacza to, że w pozwie o rozwód należy wskazać wyczerpująco materiał dowodowy, który umożliwi sądowi rozwodowemu rozstrzygnięcie o żądaniach procesowych powoda.

Najbardziej ograniczone postępowanie dowodowe dotyczy spraw o rozwód, w których pozwany uznał powództwo. W takich sprawach (sprawy niesporne) sąd może ograniczyć postępowanie dowodowe do przesłuchania stron i przeprowadzenia dowodów z dokumentów załączonych do pism procesowych. Jeżeli jednak, strony posiadają wspólne małoletnie dziecko, postępowanie dowodowe – nawet przy zgodnych stanowiskach stron – musi obejmować także dowód na okoliczność wpływu rozwodu na dobro małoletniego. Najczęściej takim dowodem jest dowód z przesłuchania świadka, którym powinna być osoba zaznajomiona ze sprawami dziecka (dzieci) stron.

W przypadku rozwodów spornych, w których strony prowadzą spór zarówno co do podstawy rozwodowej, jak i winy oraz sposobu rozstrzygnięcia o sprawach dziecka, wnioski dowodowe powinny być bardziej rozbudowane. Najczęściej powoływanymi dowodami są zeznania świadków oraz dowody z dokumentów. Zaoferowany w pozwie materiał dowodowy może obejmować także zdjęcia, nagrania wideo lub audio, raporty detektywistyczne. W sytuacji, gdy Sąd ma wątpliwość czy rozstrzygnięcia wyroku (władza rodzicielska, miejsce zamieszkania, kontakty) nie będą godziły w dobro małoletniego dziecka stron, może dopuścić dowód z opinii opiniodawczego zespołu sądowych specjalistów (OZSS). OZSS jest to zespół, w skład którego wchodzą specjaliści w zakresie psychologii, pedagogiki, pediatrii, medycyny rodzinnej, chorób wewnętrznych, psychiatrii oraz psychiatrii dzieci i młodzieży. Zespół, na zlecenie sądu, po przeprowadzeniu badań, sporządza opinie w sprawach rodzinnych i opiekuńczych oraz w sprawach nieletnich.

Warto wskazać, że w sprawie rozwodowej nie mogą być przesłuchiwani małoletni poniżej lat 13 oraz dzieci którejkolwiek ze stron, którzy nie ukończyli lat 17. Nie jest zatem możliwe przesłuchanie w sprawie o rozwód dzieci wspólnych lub jednej ze stron, którzy mają mniej niż 17 lat. Tym niemniej, w przypadku, w którym przy wnoszeniu pozwu o rozwód dziecko jest bliskie osiągnięcia wieku 17 lat, w pozwie o rozwód można zawnioskować o jej przesłuchanie z zastrzeżeniem osiągnięcia tego wieku w toku procesu.

Jakie dowody można lub trzeba powołać w pozwie o rozwód:

• obligatoryjnie: dowód z dokumentu w postaci aktu stanu cywilnego,
• obligatoryjnie: dowód z przesłuchania stron,
• obligatoryjnie, jeżeli jest małoletni: dowód na okoliczność zgodności żądania pozwu z dobrem małoletniego dziecka stron (np. dowód z przesłuchania świadka zaznajomionego ze sprawami dziecka),
• fakultatywnie: dowód z przesłuchania świadków,
• fakultatywnie: dowód z przesłuchania dzieci stron, które ukończyły 17 lat,
• fakultatywnie: dowody z dokumentów, nagrań wideo lub audio, wydruków z komunikatorów, zdjęć, raportów detektywistycznych.

Inne wnioski pozwu o rozwód – zabezpieczenie alimentów, kontaktów, miejsca zamieszkania małoletnich dzieci stron

W trakcie trwania procesu o rozwód nie można wszczynać odrębnych postępowań o alimenty, kontakty z małoletnimi dziećmi stron, ustalenie miejsca zamieszkania i władzę rodzicielską nad dziećmi. O wszystkich tych sprawach rozstrzyga sąd prowadzący sprawę o rozwód w trybie zabezpieczenia.

Podstawą do dochodzenia bieżących alimentów na małoletnie dzieci stron jest wniosek o ich zabezpieczenie. Wniosek taki można zawrzeć w pozwie o rozwód i w takim przypadku nie będzie on podlegał odrębnej opłacie. Małżonek dochodzący rozwodu może żądać również zabezpieczenia pokrywania potrzeb rodziny (w tym własnych) poprzez zobowiązanie pozwanego do uiszczania określonych rat alimentacyjnych na jego rzecz. Wniosek taki również może zostać złożony w pozwie o rozwód.
Podobnie sprawa się przedstawia z kontaktami z małoletnimi dziećmi stron: w pozwie o rozwód można zawrzeć wniosek o ich określenie przez sąd w trybie zabezpieczenia – na czas trwania procesu o rozwód.

Podobnie sprawa się przedstawia z kontaktami z małoletnimi dziećmi stron: w pozwie o rozwód można zawrzeć wniosek o ich określenie przez sąd w trybie zabezpieczenia – na czas trwania procesu o rozwód.

Zabezpieczenie roszczeń w pozwie o rozwód

• nałożenie obowiązku łożenia na utrzymanie małoletnich dzieci stron – przez czas trwania procesu o rozwód,
• nałożenie obowiązku łożenia na utrzymanie powoda – przez czas trwania procesu o rozwód,
• nałożenie obowiązku łożenia na utrzymanie określonych składników majątku wspólnego lub też zaspokajania określonych potrzeb rodziny – przez czas trwania procesu o rozwód,
• uregulowanie kontaktów pozwanego z małoletnimi dziećmi stron – przez czas trwania procesu o rozwód,
• określenie – na czas trwania procesu – miejsca zamieszkania małoletnich dzieci stron.

Jakie załączniki powinien zawierać pozew o rozwód?

Do pozwu o rozwód należy załączyć jego odpis (to znaczy kopię) dla drugiej strony. Do kopii pozwu należy załączyć załączniki do pozwu.
Dodatkowo, do pozwu należy załączyć: potwierdzenie uiszczenia opłaty sądowej oraz odpis skrócony aktu małżeństwa.
Jeżeli małżonkowie posiadają wspólne małoletnie dzieci, do pozwu o rozwód należy załączyć odpis skrócony ich aktów urodzenia.
Do pozwu o rozwód powinno się także dołączyć każdy dokument powołany w treści pozwu lub jego uzasadnienia.

Do załączenia do pozwu o rozwód:

• jego kopia dla drugiej strony i kopia wszystkich załączników,
• odpis skrócony aktu małżeństwa,
• odpis skrócony aktu urodzenia wspólnych małoletnich dzieci stron,
• dokumenty powoływane w treści pozwu.

  Koszty

Ile kosztuje pozew o rozwód?

Pozew o rozwód podlega opłacie sądowej. Opłata sądowa od pozwu o rozwód wynosi 600,- złotych. Opłata ta nie obejmuje wynagrodzenia pełnomocnika procesowego (adwokata, radcy prawnego) – jeżeli strona korzysta z pomocy prawnej takiego pełnomocnika. Wynagrodzenie pełnomocnika ustalane jest za każdym razem indywidualnie i uzależnione jest od stopnia skomplikowania sprawy. Dodatkowo, w sprawie o rozwód należy liczyć się z kosztami ewentualnie powołanych kuratorów i biegłych oraz zwrotem kosztów stawiennictwa świadków na rozprawie. Do tego dochodzi opłata stosunkowa liczona, jako 5% od kwoty rocznych (wynikających z pozwu rozwodowego) alimentów, o której sąd rozstrzyga w wyroku rozwodowym, nakładając obowiązek jej poniesienia na małżonka zobowiązanego do alimentacji.

Koszty sprawy o rozwód:

• opłata sądowa – 600,- złotych,
• koszt wynagrodzenia pełnomocnika,
• ewentualna dodatkowa opłata sądowa od roszczenia alimentacyjnego (5% od rocznej wartości alimentów, przy czym opłata ciąży na małżonku zobowiązanym do alimentacji),
• koszty ewentualnych opinii biegłych,
• koszty stawiennictwa świadków (jeżeli wniosą o ich zasądzenie),
• koszty ewentualnego postępowania apelacyjnego (w tym: 600,- złotych opłaty od apelacji),
• koszty ewentualnych postępowań wpadkowych (zażalenia na postanowienia o zabezpieczeniu, wnioski o zabezpieczenie określonych roszczeń w toku procesu o rozwód).

  Przebieg

Pozew o rozwód został już wniesiony do sądu: co dalej?

Po wpłynięciu pozwu o rozwód do sądu, sąd w pierwszej kolejności bada swoją właściwość.

Oprócz właściwości, badane jest także, czy pozew o rozwód spełnia wymogi formalne pisma procesowego i pozwu o rozwód. Jak na to wskazano już wcześniej – pozew o rozwód powinien być wniesiony na piśmie i powinien zawierać oznaczenie stron i prawidłowo sformułowane żądania i oświadczenia procesowe. Braki w tym zakresie można usunąć w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania sądu, przy czym ich nieuzupełnienie w terminie będzie skutkowało zwrotem pozwu.

Prawidłowo sformułowany i opłacony pozew spowoduje wszczęcie postępowania. Sąd odpis pozwu przekaże pozwanemu, który będzie mógł wnieść odpowiedź na pozew.

Odpowiedź na pozew o rozwód

Zgodnie ze znowelizowanymi przepisami postępowania cywilnego, sąd wyznacza pozwanemu termin na wniesienie odpowiedzi na pozew. Jest to o tyle istotne, że wniesienie odpowiedzi na pozew po upływie wyznaczonego terminu jest bezskuteczne: sąd taką odpowiedź na pozew zwraca pozwanemu. Pierwszą zatem rzeczą, jaką należy wiedzieć o odpowiedzi na pozew jest to, że należy dochować terminu do jej wniesienia do sądu.

Odpowiedź na pozew o rozwód wnosi się na piśmie wraz z odpisem dla strony przeciwnej (dla powoda). Podobnie jak przy pozwie o rozwód: na piśmie oznacza to, że odpowiedź na pozew powinna być wydrukowana (lub napisana ręcznie) i podpisana przez pozwanego. Ponadto, odpowiedź na pozew wnosi się do sądu wraz z jej odpisem dla powoda, to jest kopią tego pisma, która zostanie następnie przesłana powodowi.

Odpowiedź na pozew o rozwód powinna zawierać oświadczenie, czy pozwany uznaje powództwo o rozwód i poszczególne podniesione w pozwie żądania procesowe. Dodatkowo, w odpowiedzi na pozew można zawrzeć własne stanowisko procesowe, w tym co do winy rozkładu pożycia, braku podstaw do orzeczenia rozwodu, zaistnienia przeszkód do orzeczenia rozwodu. Powinna ona zawierać także określenie stanowiska pozwanego w sprawach dotyczących wspólnych małoletnich dzieci stron: władzy rodzicielskiej nad nimi, kontaktów i rozkładu kosztów ich utrzymania.

W odpowiedzi na pozew o rozwód pozwany może zawrzeć oświadczenie o wyrażeniu zgody na zaniechanie orzekania przez sąd o winie i o zaniechanie orzekania przez sąd o kontaktach z małoletnim dzieckiem obydwu stron. Zgoda na zaniechanie orzekania przez sąd w tych dwóch kwestiach jest bezskuteczna, jeżeli nie będzie to zgodne stanowisko obydwu małżonków.

Istotną część odpowiedzi na pozew stanowią wnioski dowodowe. Brak wniosków dowodowych powoduje, że sąd będzie mógł oddalić dowody powoływane na dalszym etapie postępowania ze względu na spóźnienie pozwanego z ich powołaniem. Dowody powoływane w odpowiedzi na pozew rodzajowo są tożsame z dowodami powoływanymi w pozwie o rozwód. Mogą to być więc dowody z zeznań świadków, z dokumentów, zdjęć, nagrań audio i wideo, wydruków z komunikatorów i inne.

Wreszcie, odpowiedź na pozew powinna zawierać wskazanie:

• które okoliczności faktyczne powołane w pozwie, pozwany kwestionuje, a które przyznaje,
• na jakich okolicznościach faktycznych pozwany opiera swoje stanowisko procesowe.

W odpowiedzi na pozew o rozwód można również zażądać orzeczenia rozwodu albo separacji.

Częstym pytaniem rozwodzących się małżonków jest pytanie o to, czy w odpowiedzi na pozew pozwany może nie wyrazić zgody na rozwód?

Żądania i oświadczenia w odpowiedzi na pozew o rozwód:

• żądanie rozwodu lub separacji lub oświadczenie o braku zgody na orzeczenie rozwodu,
• żądanie orzeczenia o winie lub oświadczenie w przedmiocie zgody na zaniechanie orzekania o winie,
• oświadczenie w przedmiocie zgody na zaniechanie orzekania o kontaktach z małoletnim dzieckiem stron,
• stanowisko procesowe w pozostałych sprawach (władza rodzicielska nad małoletnimi dziećmi stron, kontakty z małoletnimi dziećmi stron, alimenty, rozkład kosztów utrzymania małoletnich dzieci stron, podział majątku wspólnego stron, alimenty od małżonka).

Czy pozwany może nie wyrazić zgody na rozwód?

Pozwany w odpowiedzi na pozew może oświadczyć, że nie wyraża zgody na rozwód. Takie stanowisko procesowe nie jest wiążące do sądu. W przepisach ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy została jednak opisana jedna sytuacja, w której brak zgody pozwanego może wpływać na oddalenie pozwu o rozwód. Mianowicie, w przypadku żądania rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia, brak zgody pozwanego małżonka (niewinnego rozkładowi pożycia) jest wiążący do sądu. W takiej sytuacji, sąd powinien (co do zasady) oddalić pozew o rozwód.

Tym niemniej, również i w wyżej opisanej sytuacji, sąd może orzec rozwód stron pomimo braku zgody małżonka niewinnego, jeżeli odmowa wyrażenia zgody na rozwód jest w danych okoliczności sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Kończąc temat odpowiedzi na pozew, przejść należy do omówienia samego postępowania rozwodowego.

Kiedy orzeczenie rozwodu wymaga zgody drugiego małżonka?

• wtedy, kiedy rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia małżeńskiego.

  Czas trwania

Jak wygląda i ile trwa postępowanie w sprawie o rozwód?

Już na wstępie wskazano, że w polskim prawie brak jest pozasądowych sposobów orzeczenia rozwodu. Nie jest dopuszczalna umowa rozwodowa, rozwód przed notariuszem, ani też przed mediatorem. Jedynym sposobem jest przeprowadzenie postępowania w sprawie o rozwód. Ze wszystkimi tego konsekwencjami w postaci formalizmu procedury i czasu oczekiwania na rozprawę.

Przechodząc do omówienia procedury rozwodowej: po wniesieniu do sądu pozwu o rozwód i wysłaniu jego odpisu pozwanemu, ustalany jest plan rozprawy, albo też od razu jest wyznaczany termin rozprawy.

Jak długo się czeka na pierwszy termin rozprawy w sprawach o rozwód? Czas oczekiwania na wyznaczenie terminu rozprawy to zwykle trzy miesiące do dziewięciu miesięcy (dane dla Warszawy). Na pierwszym terminie rozprawy (w pewnych okolicznościach może być to termin ostatni), sąd informacyjnie przesłuchuje strony oraz przeprowadza dowód z przesłuchania świadków. W zależności od kalendarza sądowego, termin rozprawy w sprawie o rozwód obejmuje zwykle przesłuchanie jednego lub dwóch świadków. Konsekwencją tego jest to, że przy dużej liczbie świadków, terminów sądowych w sprawie o rozwód mogą być dwa, trzy, a nawet więcej. Liczba tych terminów determinuje czas rozpoznawania sprawy w pierwszej instancji. Odstępy pomiędzy terminami sądowymi wynoszą średnio pomiędzy trzy, a dziewięć miesięcy (przynajmniej w Warszawie).

Konsekwencją powyższego jest to, że w przypadku spraw spornych i o dużej liczbie zgłoszonych wniosków dowodowych – sprawa o rozwód może się ciągnąć od kilku miesięcy do kilku lat w pierwszej instancji.

Dodatkowym czynnikiem wpływającym na długość prowadzenia spraw o rozwód jest liczba postępowań wpadkowych, np. w sprawie zabezpieczenia poszczególnych roszczeń. Od poszczególnych postanowień o zabezpieczeniu, zmianie zabezpieczenia i jego uchyleniu przysługuje zażalenie do sądu apelacyjnego. Wraz z zażaleniem, sąd I instancji przesyła akta celem rozpatrzenia zażalenia. Bez akt, sąd I instancji nie jest w stanie przeprowadzić rozprawy. Czas rozpatrywania zażaleń w Warszawie wynosi około pół roku do roku. Sprawa o rozwód z prostej może stać się więc łatwo skomplikowaną i długotrwałą.

Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, sąd wydaje wyrok, w którym bądź orzeka rozwód, bądź też pozew o rozwód oddala. Podkreślić trzeba, że samo wydanie przez Sąd I instancji wyroku orzekającego rozwód nie powoduje rozwiązania małżeństwa. Małżeństwo rozwiązuje się dopiero z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie.

Jeżeli strony zrezygnują z wniesienia wniosku o uzasadnienie wyroku sądu I instancji, wtedy wyrok orzekający rozwód uprawomocni się z chwilą upływu 7 dniowego terminu na złożenie wniosku o uzasadnienie. Jeżeli któraś ze stron złoży wniosek o uzasadnienie, a następnie nie złoży apelacji, wtedy wyrok orzekający rozwód uprawomocni się z chwilą upływu dwutygodniowego terminu na wniesienie apelacji, liczonego od dnia doręczenia danej stronie odpisu wyroku wraz z jego uzasadnieniem.

Strona niezadowolona z treści wyroku może w terminie 7 dni od ogłoszenia wyroku wnieść o sporządzenie jego uzasadnienia. Uzasadnienie sąd sporządza w terminie 2 tygodni od dnia wpływu wniosku. Od chwili doręczenia stronie wyroku wraz z uzasadnieniem rozpoczyna bieg 2 tygodniowy termin na wniesienie apelacji.

Apelację rozpoznaje sąd apelacyjny, jako sąd II instancji. W przypadku wniesienia apelacji, sąd apelacyjny może utrzymać w mocy wyrok rozwodowy, zmienić ten wyrok (np. w miejsce orzeczenia rozwodu oddalić powództwo lub też w miejsce oddalenia powództwa – orzec rozwód) lub też uchylić ten wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania przez sąd okręgowy.

W przypadku zaskarżenia wyroku rozwodowego, rozwiązanie małżeństwa następuje dopiero z chwilą jego utrzymania w mocy (w zakresie dotyczącym orzeczenia rozwodu) wyrokiem sądu apelacyjnego.

Złożenie wniosku o uzasadnienie wyroku orzekającego rozwód, względnie też apelacji wpływa więc znacząco na czas rozpoznania sprawy o rozwód, prowadząc do jej przedłużenia o kilka do kilkunastu miesięcy. Podkreślić należy, że do czasu prawomocnego orzeczenia o rozwodzie, strony są małżeństwem – ze wszystkimi tego konsekwencjami (obowiązek pomocy, wpływ nabywanego majątku do majątku wspólnego, prawo zamieszkiwania w lokalu drugiego małżonka służącego zaspokajaniu potrzeb rodziny, brak możliwości zawarcia kolejnego związku małżeńskiego).

Kiedy następuje rozwiązanie małżeństwa przez rozwód?

• przy braku wniosku o uzasadnieniu wyroku sądu I instancji orzekającego rozwód – 7 dni od dnia wydania wyroku,
• przy złożeniu wniosku o uzasadnienie wyroku sądu I instancji orzekającego rozwód i braku zaskarżenia wyroku apelacją – 2 tygodnie od dnia doręczenia stronie wyroku z uzasadnieniem,
• przy złożeniu wniosku o uzasadnienie wyroku sądu I instancji orzekającego rozwód i zaskarżeniu wyroku apelacją – wydanie przez sąd apelacyjny wyroku utrzymującego wyrok sądu I instancji orzekający rozwód,
• przy wydaniu przez sąd I instancji wyroku oddalającego powództwo o rozwód, jego zaskarżeniu przez stronę – wydanie przez sąd apelacyjny wyroku zmieniającego wyrok sądu I instancji i orzekającego rozwód.

Skrócone postępowanie rozwodowe

Jeżeli strony porozumiały się co do poszczególnych żądań pozwu o rozwód (rozwiązania małżeństwa, winy, ewentualnie: alimentów, kontaktów i władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron), sąd może ograniczyć postępowanie dowodowe do przesłuchania stron. Jeżeli strony posiadają wspólne małoletnie dzieci – postępowanie dowodowe obejmuje także dowód na okoliczność zgodności rozwodu z dobrem małoletnich (najczęściej jest to dowód z przesłuchania świadka zaznajomionego ze sprawami dziecka lub dzieci).

Nawet przy zgodnych stanowiskach procesowych stron, sąd musi bowiem ustalić, czy nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego oraz czy na rozwiązaniu małżeństwa nie ucierpią wspólne małoletnie dzieci stron.

W praktyce pojawia się pytanie, czy sprawę rozwodową można ograniczyć do przesłuchania jednej strony (gdyż np. druga jest zagranicą) oraz ewentualnie – jednego tylko świadka na okoliczność dobra małoletnich dzieci. W przypadku porozumienia stron co do poszczególnych spraw objętych rozstrzygnięciem sądu w sprawie o rozwód: niestawiennictwo jednego z małżonków, prawidłowego zawiadomionego o terminie rozprawy, nie tamuje jej rozpoznania. W takim przypadku, sąd może ograniczyć dowód z przesłuchania stron do jednego (obecnego na rozprawie) małżonka.

W sytuacji, w której strony się porozumiały, rozwiązanie małżeństwa również nie następuje z chwilą wydania wyroku sądu I instancji. Uprawomocnienie rozwodu nastąpi dopiero z chwilą: upływu terminu na złożenie wniosku o uzasadnienie (jeżeli strony nie złożą wniosku o uzasadnienie), upływu terminu na złożenie apelacji (jeżeli któraś ze stron złoży wniosek o uzasadnienie i nie złoży apelacji) lub też wydania wyroku przez sąd apelacyjny.

Należy mieć przy tym na względzie, że uznanie przez pozwanego powództwa i porozumienie stron co do rozwodu nie odbiera żadnemu z małżonków uprawnień procesowych, w tym do kwestionowania „uzgodnionego” rozstrzygnięcia sądu I instancji.

Kiedy jest dopuszczalne skrócone postępowanie rozwodowe:

• porozumienie stron co do rozwiązania małżeństwa przez rozwód,
• zgodne stanowisko stron co do winy lub też co do zaniechania przez sąd orzekania o winie w rozkładzie pożycia,
• zgodne stanowisko co do sposobu kontaktów z małoletnim dzieckiem lub dziećmi stron lub też co do zaniechania przez sąd orzekania o kontaktach,
• zgodne stanowisko co do władzy rodzicielskiej i miejsca zamieszkania małoletniego dziecka lub dzieci stron,
• zgodne stanowisko co do sposobu pokrywania kosztów utrzymania małoletniego dziecka lub dzieci stron.

Czy sąd zawsze musi orzec rozwód?

Ostatnim pytaniem, jakie pojawia się przy okazji spraw rozwodowych jest pytanie o to, czy sąd zawsze musi orzec rozwód? Na pierwszy rzut oka: skoro obydwoje małżonków podnosi żądanie orzeczenia rozwodu, to sąd powinien orzec rozwód. Tak jednak nie jest. Po stronie sądu rozwodowego zachodzi bowiem obowiązek badania, czy rzeczywiście zaistniały przesłanki rozwodowe, a zatem trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego.

Nawet więc przy zgodnym stanowisku małżonków co do orzeczenia rozwodu, jeżeli sąd dojdzie do przekonania, że rozkład pożycia nie ma charakteru trwałego (to jest są szanse na wznowienie pożycia) lub też, że rozkład pożycia nie jest zupełny (np. strony utrzymują pożycie intymne) – sąd rozwodowy, wbrew stanowisku procesowemu stron, powinien oddalić pozew o rozwód.

Dodatkowo, sąd rozwodowy jest zobligowany do badania, czy wskutek rozwodu nie ucierpi dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków. Jeżeli wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci stron, sąd oddali pozew o rozwód nawet w sytuacji, jeżeli pomiędzy małżonkami nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego. Dodać w tym miejscu należy, że ta przesłanka oddalenia pozwu o rozwód dotyczy tylko wspólnych i tylko małoletnich dzieci stron. Jeżeli więc wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro dorosłego już dziecka stron lub miałoby ucierpieć dobro małoletniego dziecka jednego tylko z małżonków – sąd orzeknie rozwód.

Wreszcie, w niektórych sytuacjach, orzeczenie rozwodu (znowuż: pomimo zaistnienia przesłanek rozwodowych) może być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Z małżeństwem wiążą się np. liczne obowiązki (jak np. obowiązek wzajemnej pomocy), których zniesienie byłoby nie do pogodzenia z normami moralnymi obowiązującymi w społeczeństwie. Przykładową sytuacją jest np. znaczna niepełnosprawność jednego z małżonków lub jego choroba. W ramach małżeństwa, małżonek zdrowy ma obowiązek opieki nad drugim małżonkiem. Orzeczenie rozwodu mogłoby w danych okolicznościach skutkować wtedy (przy braku innych osób zobowiązanych do pomocy) pozostawieniem małżonka chorego bez pomocy i bez opieki.

Ostatnią podstawą do oddalenia pozwu o rozwód (pomimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia) jest brak zgody małżonka niewinnego rozkładowi pożycia, jeżeli rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładowi pożycia. Jednak nawet w takiej sytuacji, sąd orzeknie rozwód, jeżeli odmowa zgody na rozwód jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Uzupełniająco dodać trzeba, że przesłanka oddalenia powództwa o rozwód w postaci braku zgody na rozwód małżonka niewinnego rozkładowi pożycia, nie ma zastosowania w sytuacji, w której rozwodu żąda małżonek również niewinny rozkładowi pożycia.

Kiedy sąd oddali pozew o rozwód?

• strony nie udowodniły zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego (np. strony utrzymują więź fizyczną),
• strony nie udowodniły trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego (np. strony wyrażają widoki na powrót do pożycia),
• orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego,
• wskutek rozwodu ucierpiałoby dobro wspólnych, małoletnich dzieci,
• rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładowi pożycia, zaś małżonek nieponoszący winy nie wyraża zgody na rozwód.

  Rozwód i co dalej…

Rozwód i co dalej?

Po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego małżeństwo ustaje. Oznacza to, że z tą chwilą można zawrzeć nowe małżeństwo. Z chwilą uprawomocnienia się wyroku rozwodowego ustaje również wspólność majątkowa małżeńska (chyba że wcześniej ustanowiono rozdzielność majątkową). Uprawomocnienie się wyroku rozwodowego wyznacza zatem moment w czasie, na który należy oceniać stan majątku wspólnego stron (chyba że wcześniej ustanowiono rozdzielność majątkową).

Wraz z uprawomocnieniem się wyroku w sprawie o rozwód, rozpoczyna swój bieg 3 miesięczny termin na złożenie przez byłego małżonka oświadczenia o powrocie do nazwiska sprzed zawarcia małżeństwa.

Odpis wyroku w sprawie o rozwód ze stwierdzeniem jego prawomocności sąd rozwodowy z urzędu przekazuje do właściwego urzędu stanu cywilnego. Tym niemniej, do tego czasu, strony mogą mieć techniczny problem z pobraniem aktu stanu cywilnego obejmującego wzmiankę o rozwiązaniu małżeństwa. Rozwiązaniem jest samodzielne pobranie z sądu odpisu wyroku rozwodowego i jego dostarczenie do urzędu stanu cywilnego celem rejestracji w aktach stanu cywilnego.

Data uprawomocnienia się rozwodu wyznacza także bieg pięcioletniego okresu trwania obowiązku alimentacyjnego względem byłego małżonka, który znalazł się w niedostatku. Termin ten dotyczy obowiązku ciążącego na małżonku, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia małżeńskiego.

Wraz z uprawomocnieniem się wyroku w sprawie o rozwód, wchodzą wreszcie w życie postanowienia tego wyroku w sprawie małoletnich dzieci stron, w tym postanowienie o władzy rodzicielskiej, kontaktach i alimentach. W terminie 2 miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku rozwodowego upada również postanowienie o zabezpieczeniu alimentów przez czas trwania postępowania o rozwód. Jest to o tyle ważne, że w tym terminie, powinien zostać pobrany tytuł wykonawczy celem zainicjowania postępowania egzekucyjnego. Uprzednio wszczęte postępowanie w sprawie egzekucji zabezpieczenia będzie natomiast podlegało umorzeniu.

Na zakończenie, dodać trzeba, że wyrok rozwodowy z reguły nie zamyka spraw pomiędzy byłymi małżonkami. Jeżeli sąd rozwodowy nie rozstrzygnie o podziale majątku, podział ten jest dokonywany na wniosek strony w postępowaniu nieprocesowym. Jeżeli były małżonek popadnie w niedostatek, może on dochodzić od drugiego roszczeń alimentacyjnych. Alimenty orzeczone na dziecko, w razie zmiany okoliczności, podlegają także ponownemu rozpoznaniu w odrębnym procesie. Podobnie jest ze sprawą kontaktów z dziećmi i rozstrzygnięciem o władzy rodzicielskiej: w przyszłości sprawy te mogą być ponownie rozpoznawane przez sąd już po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego.

Co po orzeczeniu rozwodu?

• pobranie z sądu odpisu wyroku w sprawie o rozwód ze stwierdzeniem jego prawomocności,
• ewentualne złożenie oświadczenia o powrocie do nazwiska panieńskiego,
• upewnienie się, że w urzędzie stanu cywilnego odnotowano informacje o rozwiązaniu małżeństwa,
• ewentualna egzekucja alimentów i innych obowiązków określonych w wyroku rozwodowym.

Przeczytaj także:

Zespół

Wspólnikami Kancelarii Adwokackiej PDP jest trzech adwokatów, z których każdy posiada ponad 10 – letnie doświadczenie w świadczeniu pomocy prawnej. Prawnicy Kancelarii specjalizują się w prowadzeniu spraw rozwodowych, alimentacyjnych, podziałach majątku oraz w innych sprawach rodzinnych.

Do powierzonych nam spraw podchodzimy kompleksowo i z pełną troską o interes naszych Klientów!