Wprowadzenie ograniczeń w handlu, zmiany zasad funkcjonowania restauracji odwołanie imprez i szkoleń – to tylko niektóre z obostrzeń związanych ze stanem zagrożenia epidemicznego, wprowadzonym rozporządzeniem Ministra Zdrowia. Obostrzenia te powodują znaczny ciężar finansowy dla przedsiębiorców. Spadek przychodów, brak płynności finansowej, brak pokrycia stałych kosztów działalności w sumie generują lub dopiero wygenerują olbrzymie straty.
Teza niniejszego poradnika jest taka, że w okresie kryzysu zdrowotnego, przetrwanie większości przedsiębiorstw zależy od tego, czy kontrahenci będą w stanie ze sobą rozmawiać i wyjść naprzeciw swojej sytuacji. Większość problemów można bowiem uregulować we wzajemnym poszanowaniu interesów obydwu stron, w braku natomiast umiejętności ich polubownego rozwiązania – przedsiębiorcy oprócz strat finansowych narażają się na ryzyko niepotrzebnych długotrwałych procesów sądowych.
Poniżej przedstawia się odpowiedzi na różne, nasuwające się w związku ze stanem zagrożenia epidemicznego, pytania:
1) Czy Państwo jest zobowiązane do odszkodowania np. za konieczność zamknięcia restauracji?
W polskim prawie brak jest odpowiedzialności Państwa za tzw. szkody legalne. Stan zagrożenia epidemicznego i ograniczenie działania niektórych zakładów pracy są środkami legalnego działania Państwa w oparciu o przepisy ustawy o zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.
W związku z tym, brak jest możliwości dochodzenia odszkodowania od Państwa za wprowadzenie stanu zagrożenia epidemicznego.
Na marginesie podkreślić należy, że istnieje możliwość zakwestionowania zgodności z Konstytucją RP rozporządzenia Ministra Zdrowia o wprowadzeniu stanu zagrożenia epidemicznego. Np. w przypadku gdyby wykazane zostało, że zastosowane środki naruszały zasadę proporcjonalności. W takim przypadku, na podstawie art. 417(1) k.c. Państwo ponosiłoby odpowiedzialność odszkodowawczą za szkody wyrządzone ww. rozporządzeniem. Aktualnie jednak, jest to sytuacja teoretyczna.
Wyjątkiem od zasady braku odpowiedzialności za tzw. szkody legalne jest szkoda na osobie. Względy słuszności mogą stanowić podstawę do żądania od Państwa odszkodowania lub zadośćuczynienia za ten rodzaj szkody (art. 417(2) k.c.).
2) Czy można się wstrzymać z płatnościami czynszu przez okres zamknięcia przedsiębiorstwa?
Ograniczenia w korzystaniu z przedmiotu najmu wynikające z wprowadzonego stanu zagrożenia epidemicznego nie stanowią o wadzie lokalu. Zasadniczo więc, brak możliwości korzystania z najmowanego lokalu z innych względów niż wady lokalu, nie uzasadniają roszczenia o obniżenie czynszu lub roszczenia o uchylenie obowiązku zapłaty czynszu.
Najemca niepłacący czynszu naraża się więc na wypowiedzenie najmu przez właściciela lokalu.
Tym niemniej, zgodnie z art. 357(1) k.c., stan zagrożenia epidemicznego można rozpatrywać, jako nadzwyczajną zmianę stosunku. Uzasadnia to roszczenie o obniżenie przez Sąd czynszu najmu za okres zamknięcia przedsiębiorstwa, względnie roszczenie o rozłożenie czynszu za ten okres na raty, a nawet roszczenie o rozwiązanie umowy najmu.
Dodatkowo, każde roszczenie (w tym roszczenie wynajmującego o zapłatę czynszu) można rozpatrywać, jako niezgodne z zasadami współżycia społecznego – w całości lub w części. Stąd też, właściciel lokalu musi się liczyć z tym, że wystąpienie do sądu o zapłatę czynszu względnie wypowiedzenie umowy najmu uzasadnione brakiem płatności czynszu mogą zostać uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Ryzyka związane z niepłaceniem czynszu przez najemcę i ryzyko związane z negatywną oceną wypowiedzenia najmu przez właściciela lub dochodzenia przez niego całości czynszu, powinny skłonić obydwie strony stosunku najmu do podjęcia rozmów w sprawie obniżenia czynszu za okres ograniczonego korzystania z lokalu, jego rozłożenia na raty lub też zawieszenia obowiązku płatności czynszu.
3) Czy muszę płacić odsetki za opóźnienie w płatnościach wywołane spadkiem lub brakiem przychodów?
W razie wystąpienia zwłoki w płatnościach, druga strona może żądać odsetek (art. 481 k.c.). Odpowiedzialność za zapłatę odsetek obejmuje również sytuacje, w których opóźnienie w zapłacie czynszu nie wynika z przyczyn leżących po stronie dłużnika, w tym wynika z przyczyn obiektywnych lub nadzwyczajnych.
Jednocześnie jednak, dochodzenie przez kontrahenta odsetek za opóźnienie w sytuacji opóźnień spowodowanych skutkami stanu zagrożenia epidemicznego może być rozpatrywane, jako niezgodne z zasadami współżycia społecznego.
Praktycznie, dla obydwu stron stosunku prawnego zalecane jest uregulowanie kwestii terminów płatności na drodze ugody. Wierzyciel może odroczyć termin płatności na termin odpowiedni dla dłużnika i wtedy za uchybienie w płatności nie należą się odsetki.
4) Czy trzeba spłacać kredyty i raty leasingowe
Kryzys pandemiczny nie uzasadnia odmowy spłaty rat kredytów i rat leasingowych. Opóźnienia w spłacie kredytów i rat leasingowych mogą spowodować naliczenie odsetek karnych, a nawet mogą skutkować wypowiedzeniem umów kredytowych i leasingowych.
W przypadku problemów płynnościowych, należy poinformować banki/leasingodawców, że z powodu stanu zagrożenia epidemicznego brak jest możliwości bieżącego regulowania należności oraz zwrócić się o odroczenie terminów płatności. W przypadku wypowiedzenia kredytu/leasingu – przedsiębiorca, który podjął wcześniej próbę rozmów z wierzycielem, będzie mógł podnieść zarzut sprzeczności działań banku/leasingodawcy z zasadami współżycia społecznego.
5) Niemożliwość wykonania przewozu
W art. 14 ustawy o COVID-19 stanowi się, że przewoźnik jest zwolniony z odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną w związku z uzasadnionymi działaniami władz, w szczególności – za brak możliwości przewozu. Oznacza to, że przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności za odwołanie lotu, za opóźnienie w dostawie towaru wywołane kontrolami granicznymi lub nawet za niewykonanie dostawy w ogóle (jeżeli było to uzasadnione działaniami władz publicznych).
Konsekwencją powyższego zapisu jest brak prawa do rekompensaty za odwołany lot, albowiem art. 5 ust. 2 rozporządzenia (WE) ustalającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów stanowi:
„Obsługujący przewoźnik lotniczy nie jest zobowiązany do wypłaty rekompensaty przewidzianej w art. 8, jeżeli może dowieść, że odwołanie jest spowodowane zaistnieniem nadzwyczajnych okoliczności, których nie można było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków”.
6) Niemożliwość świadczenia
W polskim prawie statuuje się zasadę, że jeżeli świadczenie stało się niemożliwe do spełnienia z przyczyn, za które dłużnik nie odpowiada, zobowiązanie wygasa (art. 475 k.c.). Niemożliwość świadczenia nie dotyczy sytuacji, w których dłużnik nie może wykonać zobowiązania ze względu np. na brak środków lub przejściowe problemy w zaopatrzeniu w materiały. Niemożliwość świadczenia obejmuje wyłącznie sytuacje, w których obiektywnie rzecz biorąc wykonanie zobowiązania w ogóle stało się niemożliwe.
Nie można się zatem powołać na wygaśnięcie zobowiązania wskutek np. braku możliwości dostarczenia zamówionych z zagranicy towarów. Zobowiązanie takie jest bowiem możliwe do wykonania. Dłużnik może się natomiast powołać na brak odpowiedzialności za opóźnienie w dostawie takich towarów.
Konsekwentnie, nie jest niemożliwe do wykonania zobowiązanie do dostawy za granicę towarów, których wywóz z Polski podlega aktualnie czasowym ograniczeniom. Dłużnik nie ponosi jednak odpowiedzialności względem kontrahenta za opóźnienie w dostawie wynikające z przyczyn od niego niezależnych (czasowy zakaz wywozu towarów).
7) Rozwiązanie umowy z kontrahentem
Zgodnie z art. 357(1) k.c., jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami lub groziłoby dla jednej ze stron nadmierną stratą, sąd może orzec o rozwiązaniu umowy. Istotne z punktu widzenia tego przepisu jest to, że nadzwyczajna zmiana stosunków nie uprawnia do samodzielnego odstąpienia od umowy (chyba że inaczej w umowie postanowiono). O rozwiązaniu umowy musi rozstrzygnąć sąd, względnie rozwiązać umowę można zgodnym oświadczeniem wszystkich jej stron.
W braku zatem odpowiednich zapisów umownych, uwzględniając rażąco długi czas rozpoznawania spraw sądowych, zasadnym jest podjęcie przez strony negocjacji zmierzających do rozwiązania tych umów, których wykonanie jest połączone z istotnymi trudnościami lub rażąco nieekonomiczne dla jednej ze stron.
8) Odpowiedzialność odszkodowawcza i kary umowne
W braku innych zapisów umownych, dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za nienależyte wykonanie zobowiązania (w tym za opóźnienie), jeżeli nastąpiło to z przyczyn nieleżących po jego stronie. Stan zagrożenia epidemicznego, wynikająca z tego stanu zakłócenie normalnej działalności zakładów pracy, może być postrzegane jako zdarzenie siły wyższej, uzasadniające brak odpowiedzialności dłużnika za nienależyte wykonanie zobowiązania.
Oznacza to, że wierzyciel nie powinien dochodzić od dłużnika odszkodowania lub kar umownych w sytuacji, w których nienależyte wykonanie zobowiązań wynika ze stanu zagrożenia epidemicznego.
9) Należności za okres przerwy w świadczeniu usług
W braku odpowiednich zapisów umownych, za świadczenia niespełnione (np. w razie przerwy w świadczeniu usług) wynagrodzenie się nie należy. Świadczenie pobrane z góry podlega natomiast zwrotowi, jako nienależne świadczenie.
Dodać należy, że w umowie można zastrzec, że usługodawcy należy się wynagrodzenie za czas przerwy w świadczeniu usług spowodowanej okolicznościami zewnętrznymi. Tym niemniej, zapis taki będzie bezskuteczny w relacji z konsumentami, albowiem przedsiębiorca nie może przerzucać na konsumenta ryzyka prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej.
10) Praca zdalna i zabezpieczenie pracowników
Zgodnie z art. 3 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacjach kryzysowych pracodawca może polecić pracownikowi pracę zdalną.
Powyższe oznacza, że pracownik sam nie może zdecydować o pracy zdalnej. Decyzję może podjąć tylko pracodawca. Pracownik nie może wymusić takiej decyzji na pracodawcy, tym niemniej – w sytuacji, w której pracodawca nie zapewnia warunków bezpiecznej i higienicznej pracy, pracownik może wstrzymać się od wykonywania pracy (art. 210 § 1 k.p.) – zachowując prawo do wynagrodzenia.
Pracodawca jest odpowiedzialny za zapewnienie pracownikom higienicznych i bezpiecznych warunków pracy. Powinien zatem niezwłocznie wdrożyć odpowiednie procedury bezpieczeństwa związane ze świadczeniem pracowników pracy w sytuacji zagrożenia epidemicznego. W przypadku zaistnienia podejrzenia zarażenia koronawirusem w miejscu pracy, na podstawie art. 209(1) k.p. pracodawca jest zobowiązany podjąć natychmiastowe działania związane z zapewnieniem pozostałym pracownikom ochrony, w tym odizolować pracownika z podejrzeniem zarażenia, nakazać wstrzymanie pracy, nakazać oddalenie się pozostałych pracowników w bezpieczne miejsce.
Z zobowiązania pracodawcy do zapewnienia higienicznych i bezpiecznych warunków pracy można zatem wywieść, że w niektórych sytuacjach (braku możliwości zapewnienia higienicznych i bezpiecznych warunków pracy) pracodawca powinien zdecydować o pracy zdalnej.
11) Urlopy przymusowe? Czy można pracownika wysłać na przymusowy urlop?
Pracodawca udziela urlopów wypoczynkowych zgodnie z planem urlopów, a jeżeli takiego planu nie tworzy – w ramach indywidualnych porozumień z pracownikami. W związku z tym, pracodawca nie może zmusić pracowników do wykorzystania urlopów w sposób niezaplanowany lub z nimi indywidualnie nieuzgodniony. W takim przypadku, pracownik może dochodzić wynagrodzenia za czas gotowości do pracy w okresie przestoju i ewentualnie ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop.
Pracodawca może na wniosek pracownika udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego. Oznacza to, że pracodawca nie może udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego bez współdziałania z pracownikiem. W pewnych okolicznościach, urlop bezpłatny może być rozwiązaniem dla utrzymania szansy na przetrwanie pracodawcy. O ile za okres urlopu bezpłatnego pracownikowi nie przysługuje prawo do wynagrodzenia, to strony mogą ustalić formę rekompensaty za zgodę pracownika na urlop bezpłatny inną, niż wynagrodzenie.
12) Wynagrodzenie za czas przestoju
Niektóre zakłady pracy zostały lub zostaną zamknięte w związku ze stanem zagrożenia epidemicznego. Za czas przestoju przysługuje pracownikowi wynagrodzenie według uzgodnionej w umowie o pracę stawki godzinowej lub miesięcznej, a jeżeli takiej nie ustalono – 60% wynagrodzenia, nie mniej niż wynagrodzenie minimalne.
Oznacza to, że zasadniczo pracownik za czas przestoju otrzymuje 100% wynagrodzenia zasadniczego i dodatku funkcyjnego, bez innych dodatków i składników wynagrodzenia i dopiero, gdy w umowie o pracę takiego wynagrodzenia nie określono – 60% wynagrodzenia liczonego jak ekwiwalent za urlop.
Warunkiem zachowania przez pracownika prawa do wynagrodzenia za czas przestoju jest gotowość do pracy, w tym pozostawanie w dyspozycji pracodawcy.
adwokat Jan Puchalski Partner Kancelarii Adwokackiej PDP – Pawłowska, Dębowska, Puchalski sp.p.
Kancelaria Adwokacka PDP – Pawłowska, Dębowska, Puchalski Spółka partnerska
ul. Poznańska 21 lok. 34, 00 – 685 Warszawa
+ 48 609 572 585, +48 603 190 095 , +48 500 188 483
Czytaj także:
