Spadki i darowizny – kiedy i jaki podatek zapłacimy?

Omawiane na łamach ostatnich artykułów przysporzenia tytułem spadku, darowizny, zachowku czy też zasiedzenia co do zasady wiążą się z koniecznością zapłaty podatku w Polsce.

Jeszcze kilka lat temu obowiązek ten był bezwzględny i nawet najbliższa rodzina musiała być przygotowana na fakt, iż nabycie rodzinnego majątku w drodze dziedziczenia wiązało się z koniecznością zapłaty podatku od jego wartości. Jednak dzięki nowelizacjom, które miały miejsce w ostatnich latach, spadki i darowizny przekazywane w ramach najbliższej rodziny zostały – przy spełnieniu omówionych poniżej warunków – zwolnione z obowiązku zapłaty podatku.

Co do zasady, podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem:

• dziedziczenia, zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego, polecenia testamentowego;
• darowizny, polecenia darczyńcy;
• zasiedzenia;
• nieodpłatnego zniesienia współwłasności;
• zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu;
• nieodpłatnej: renty, użytkowania oraz służebności.

Regulacje dotyczące podatku

Jednakże jeżeli w chwili nabycia nabywca posiadał obywatelstwo polskie lub obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub miał miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium takiego państwa, może on skorzystać z przewidzianych w ustawie zwolnień od obowiązku zapłaty podatku.

Dla zrozumienia funkcjonowania regulacji dotyczącej podatku od spadków i darowizn konieczne jest zaznaczenie, iż wysokość podatku ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca oraz poznanie poszczególnych grup podatkowych celem stwierdzenia do której z nich należymy.

Do grupy I zaliczamy małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów;

Do grupy II zaliczamy zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych;

Do grupy III zaliczamy wszystkich innych nabywców.

Co istotne za rodziców w rozumieniu ustawy uważa się również przysposabiających, a za zstępnych także przysposobionych i ich zstępnych.

Wpływ grup podatkowych

Zaliczenie do poszczególnej grupy determinuje wartość nabytych praw majątkowych, w ramach której jesteśmy zwolnieni od obowiązku zapłaty podatku. Jeżeli bowiem nabywcą darowizny tudzież spadku od jednej osoby jest osoba należąca do I grupy podatkowej, jest ona zwolniona z obowiązku zapłaty podatku, w przypadku gdy nabywane prawa majątkowe nie przekraczają kwoty 9637,- złotych. Kwota graniczna wynosi odpowiednio 7276,- złotych jeżeli nabywcą jest osoba zaliczana do II grupy podatkowej oraz 4902,- złotych, jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.

Należy przy tym jednak pamiętać, iż jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie.

Zwolnienie od podatku niezależnie od progów kwotowych

Niezależnie od wyżej wskazanych progów kwotowych, które są wolne od podatku, w pewnych sytuacjach zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, niezależnie od wartości nabytych praw. Należy zauważyć, iż osoby objęte tym zwolnieniem nie są tożsame I grupie podatkowej, zwolnienie to nie dotyczy bowiem synowej, zięcia oraz teściów. Ponadto zwolnienie to obwarowane jest pewnymi warunkami. Po pierwsze – osoby, które mogą zgodnie z ustawą ubiegać się o zwolnienie od podatku, muszą zgłosić nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku. Po drugie – w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę 9637,- zł, udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym. Jednym słowem fiskus musi mieć dowód (w postaci potwierdzenia przelewu tudzież przekazu) kto, komu, kiedy i ile pieniędzy przekazał. Regulacja ta może wydawać nazbyt rygorystyczna, jednakże służyć ma ona utrudnieniu nielegalnego obrotu pieniądzem.

Obowiązek zgłoszenia nabycia własności dóbr

Co w sytuacji gdy dowiedzieliśmy się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie wyżej wskazanego 6-miesięcznego terminu? Otóż omawiane zwolnienie, w takim przypadku, będzie mogło znaleźć zastosowanie, gdy nabywca zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu.

W przypadku niespełnienia któregokolwiek z dwóch wyżej omówionych warunków, nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej – a zatem z przypadku gdy nabyte prawa majątkowe przekraczają wartość 9637,- zł, jesteśmy zobowiązani do zapłaty podatku.

Obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadków, gdy wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, nie przekracza kwoty 9637,- złotych oraz gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego.

Wysokość obowiązku podatkowego

Podstawę opodatkowania – od której zależna będzie kwota, którą uiścić będziemy musieli tytułem podatku – stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów – jest to tak zwana “czysta wartość”.

Jeżeli zatem spadkobierca, obdarowany lub osoba, na której rzecz został uczyniony zapis, zostali obciążeni obowiązkiem wykonania polecenia lub zapisu, wartość obciążenia z tego tytułu stanowi ciężar spadku, darowizny, zapisu, który odliczany jest od wartości pierwotnej.

Co więcej do długów i ciężarów zalicza się również koszty leczenia i opieki w czasie ostatniej choroby spadkodawcy i koszty jego pogrzebu, jeżeli nie zostały pokryte za jego życia i z jego majątku, z zasiłku pogrzebowego lub nie zostały zwrócone w innej formie, oraz koszty postępowania spadkowego, wypłaty z tytułu zachowku oraz inne obowiązki wynikające z przepisów kodeksu cywilnego dotyczących spadków.

Dla ustalenia wysokości obowiązku podatkowego wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych przyjmuje się w wysokości określonej przez nas jako nabywcę, jeżeli odpowiada ona wartości rynkowej tych rzeczy i praw. Wartość rynkową rzeczy lub praw majątkowych określa się z kolei na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku. Jeżeli natomiast nie określimy wartości nabytych rzeczy lub praw majątkowych albo wartość przez nas wskazana nie odpowiada, według oceny naczelnika urzędu skarbowego, wartości rynkowej, zostaniemy wezwani do jej określenia, podwyższenia lub obniżenia.

Określanie wartości nabytych praw majątkowych

Prawidłowe określenie wartości nabytych praw majątkowych jest o tyle istotne, iż w sytuacji gdy pomimo wezwania, nie określimy tej wartości lub podamy wartość nieodpowiadającą wartości rynkowej, naczelnik urzędu skarbowego może dokonać jej określenia z uwzględnieniem opinii biegłego. Jeżeli organ podatkowy powoła biegłego, a wartość określona z uwzględnieniem jego opinii różni się o więcej niż 33% od wartości podanej przez nas – obciążeni zostaniemy również kosztami sporządzenia opinii biegłego.

Często mające miejsce lekceważenie dopełnienia obowiązku podatkowego w przypadku darowizn, może okazać się o tyle zgubne, iż w przypadku gdy poddani zostaniemy kontroli skarbowej i na pytanie fiskusa o źródło pochodzenia składników naszego majątku (w tym środków pieniężnych) powołamy się na darowiznę otrzymaną przykładowo od członka rodziny, zmuszeni będziemy do zapłacenia podatku według sankcyjnej stawki 20 proc.

Z uwagi na obszerność tematu stawki podatkowe dla poszczególnych grup podatkowych oraz inne zagadnienia podatkowe omówione zostaną w kolejnym artykule.