Bardzo często spotykamy się z pytaniami ze strony klientów, dotyczącymi rodzajów testamentów, ich ważności oraz możliwości sporządzenia.
Nie wszyscy wiedzą, że istnieje kilka rodzajów testamentów i że nie jest konieczna pomoc notariusza, aby sporządzić ważny testament.
Zgodnie z prawem polskim, poprzez sporządzenie testamentu możemy rozporządzić swoim majątkiem na wypadek śmierci. Ważny testament mogą sporządzić jedynie osoby mające pełną zdolność do czynności prawnych (tj. osoby pełnoletnie, które nie zostały częściowo ani całkowicie ubezwłasnowolnione). Testament może zawierać rozporządzenie majątkiem tylko jednego spadkobiercy, tzn. że nawet małżonkowie chcąc sporządzić testament muszą to zrobić oddzielnie.
Aby testament był ważny, należy go sporządzić osobiście, zaś osoba go sporządzająca nie może:
• znajdować się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
• działać pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
• działać pod wpływem groźby.
W Polsce istnieją trzy podstawowe formy testamentu, tj. testament holograficzny, notarialny i alograficzny, oraz testamenty szczególne, które mogą być sporządzane tylko w konkretnych okolicznościach.
Najbardziej popularną formą testamentu jest testament notarialny oraz testament holograficzny.
Testament notarialny sporządza się u notariusza, który przygotowuje treść rozporządzenia testamentowego zgodnie z naszym życzeniem, jak również dba o to, aby testament spełniał wszystkie wymogi formalne przewidziane przez ustawę. W przypadku osób, co do których istnieje podejrzenie, że nie są w pełni świadome treści sporządzanego testamentu (z uwagi na wiek, chorobę etc.), notariusz powinien przedsięwziąć kroki niezbędne do wykluczenia jakichkolwiek wątpliwości w tym zakresie (np. konsultacja lekarska).
W tym miejscu zaznaczam, iż testament notarialny (w formie aktu notarialnego) sporządzić może jedynie polski notariusz (nie wystarczy poświadczenie podpisu przez notariusza amerykańskiego lub sporządzenie dokumentu przez polskiego adwokata).
W przypadku braku możliwości sporządzenia testamentu w formie aktu notarialnego, dobrym rozwiązaniem jest sporządzenie testamentu holograficznego. Testament holograficzny jest podstawową formą testamentu. Forma ta jest powszechnie dostępna dla osób, które umieją czytać i pisać. Testament ten do swej ważności wymaga sporządzenia pismem ręcznym testatora, podpisania oraz co do zasady – opatrzenia datą. Tylko dwie pierwsze przesłanki są traktowane przez ustawodawcę w sposób bezwzględny a ich naruszenie powoduje zawsze nieważność testamentu, naruszenie zaś przesłanki trzeciej (umieszczenia na dokumencie daty) nie zawsze prowadzi do nieważności testamentu. Zgodnie bowiem z art. 949 § 2 k.c. brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Wątpliwości co do daty sporządzenia testamentu mogą być wyjaśnione w postępowaniu sądowym przy użyciu wszelkich dostępnych środków dowodowych. Niezależnie od wykazania, iż w momencie sporządzenia testamentu spadkodawca posiadał zdolność do czynności prawnych oraz iż nie zachodziła żadna inna przesłanka powodująca nieważność testamentu, data na tym dokumencie jest również istotna z uwagi na możliwość sporządzenia kilku testamentów przez jednego testatora i tym samym konieczność ustalenia ich wzajemnych relacji.
Jak bowiem wynika z art. 946 i 947 k.c. sporządzenie nowego testamentu może spowodować odwołanie testamentu wcześniejszego lub też (w sytuacji, gdy z treści testamentu nie wynika odwołanie poprzedniego) jego postanowień, które są sprzeczne z postanowieniami zawartymi w testamencie wcześniej sporządzonym.
Jak już zostało wskazane, rozrządzenia zawarte w testamencie własnoręcznym są ważne tylko wówczas, gdy zostały własnoręcznie spisane i podpisane przez testatora. Wszelkie dopiski zawarte pod podpisem są nieważne, chyba że są także podpisane. Z tego wynika, iż spadkodawca ma możliwość uzupełnienia i zmieniania treści testamentu holograficznego bez potrzeby sporządzania nowego testamentu. Za wystarczające bowiem należy uznać umieszczanie kolejnych rozrządzeń, byleby tylko były one opatrzone podpisem. Testament może być sporządzony na kilku odrębnych kartkach, przy czym wystarczy złożenie podpisu na ostatniej kartce.
W przypadku testamentu holograficznego nie ma również znaczenia język, w jakim testament zostaje sporządzony, dopuszcza się bowiem sporządzenie testamentu w każdym znanym spadkodawcy języku.
Należy również pamiętać, iż zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego testamentem jest tylko oryginał dokumentu, nie zaś jego kopie.
