Co może spadkobierca pominięty w postępowaniu spadkowym

Życie pokazuje, iż z pozoru proste postępowania spadkowe potrafią przybierać postać niezwykle skomplikowanych sporów. Niektóre z kwestii mogących powstać w trakcie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku omówione zostały na łamach naszych poprzednich artykułów.

Co jednak w sytuacji, gdy po latach dowiadujemy się, iż zostaliśmy pominięci w postępowaniu o stwierdzeniu nabycia spadku po osobie, po której zgodnie z ustawą lub przykładowo odnalezionym testamencie powinniśmy dziedziczyć? Czy zakończone przed laty postępowanie spadkowe po naszym krewnym lub osobie, która uwzględniła nas w później odnalezionym testamencie, niweczy nasze prawa do spadku? Okazuje się, iż ustawodawca przewidział takie sytuacje, które – jak się okazuje – nie należą do rzadkości.

Postępowanie o zmianę stwierdzenia nabycia spadku

Wystarczy sobie wyobrazić sytuację, w której jedno z dzieci spadkodawcy urodziło się podczas jego kilkuletniego pobytu za granicą albo z uwagi na ponowne wstąpienie przez spadkodawcę w związek małżeński w ostatnich latach życia nie utrzymuje on kontaktu z dzieckiem urodzonym z poprzedniego małżeństwa. Najbliżsi spadkobiercy mogą nie zdawać sobie nawet sprawy z tego, iż spadkodawca posiadał jeszcze innych zstępnych lub dalszych krewnych wchodzących w krąg spadkobierców ustawowych. Może również zdarzyć się tak, iż spadkobiercy z uwagi na chęć uzyskania większych udziałów spadkowych celowo nie wskażą w postępowaniu o stwierdzeniu nabycia spadku na istnienie innych spadkobierców po zmarłym. Niezależnie jednak od wydania przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku z pominięciem takowego spadkobiercy, w przypadku powzięcia przez niego informacji o śmierci krewnego i bezpodstawnego pominięcia w postępowaniu spadkowym posiada on możliwość zmiany takiego postanowienia w postępowaniu o zmianę stwierdzenia nabycia spadku. Zgodnie z kodeksem postępowania cywilnego każdy zainteresowany (zatem nie tylko pominięty spadkobierca) może złożyć w sądzie właściwym dla postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym wniosek o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku, jeżeli tylko posiada wiarygodny dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku:

• nie jest spadkobiercą, albo
• jej udział w spadku jest inny, niż stwierdzony.

Termin złożenia wniosku

W tym miejscu pojawia się zazwyczaj pytanie o termin, w jakim możliwe jest złożenie takowego wniosku? Czy rzeczywiście możliwe jest podważenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku zapadłego przed laty? Odpowiedź na to pytanie jest twierdząca, jest tylko jeden wyjątek – dotyczy on osoby, która brała udział w poprzednim postępowaniu spadkowym, jednakże z uwagi na później stwierdzone okoliczności (przykładowo odnaleziony testament, w przypadku gdy nabycie spadku nastąpiło na podstawie ustawy) podnosi, iż jej udział w spadku po zmarłym powinien być inny niż ten, który został ustalony w ramach zakończonego postępowania. Uczestnik wcześniejszego postępowania o stwierdzenie nabycia spadku doznaje istotnych ograniczeń. Przede wszystkim żądanie zmiany może on oprzeć wyłącznie na takiej podstawie, której nie mógł powołać w zakończonym już postępowaniu. Ponadto jest on ograniczony terminem rocznym, liczonym od dnia od dnia, w którym uzyskał możliwość złożenia takowego wniosku.

Zatem osoby inne, niż uczestnicy poprzedniego postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, nie są ograniczone terminem na złożenie wniosku o zmianę stwierdzenia nabycia spadku. Co nie zmienia jednak faktu, iż w ich własnym interesie jest, by uczynili to jak najszybciej po stwierdzeniu podstaw do wszczęcia takowego postępowania. Do najczęstszych przyczyn zmiany prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku zalicza się:

• zgłoszenie się spadkobiercy ustawowego nieznanego uczestnikom lub przez nich zatajonego
• przedstawienie testamentu nieujawnionego w trakcie postępowania
• wykrycie okoliczności uzasadniających stwierdzenie nieważności testamentu przyjętego za podstawę dziedziczenia
• uznanie jednego ze spadkobierców za niegodnego dziedziczenia.

Co zawrzeć we wniosku

We wniosku o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku należy podać okoliczności oraz dowody wskazujące na niezgodność takowego postanowienia z rzeczywistym stanem prawnym z uwagi na okoliczność, iż, przykładowo: (i) istnieją inni spadkobiercy ustawowi, powołani do spadku, lub (ii) odnaleziony został testament spadkodawcy, który nie został ujawniony w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, lub (iii) spadkobierca z postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku został później uznany za niegodnego dziedziczenia.

Zgodnie z orzecznictwem w omawianym trybie nie jest możliwa zmiana orzeczenia w sprawie spadkowej rozstrzygniętej przez sąd innego państwa. Sąd Najwyższy stwierdził bowiem, iż spadkobierca pominięty przez sąd obcy może przed sądem polskim dochodzić w drodze postępowania sądowego jedynie roszczenia o zapłatę przeciwko spadkobiercom powołanym do spadku z tytułu bezpodstawnie uzyskanej jego kosztem korzyści.