Postępowanie rozwodowe w bardzo wielu przypadkach nie jest jedyną sprawą sądową, którą muszą przeprowadzić byli już małżonkowie.
Zgodnie z prawem polskim z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Dlatego też krótko mówiąc, jeżeli małżonkowie nie podjęli wcześniej decyzji o zawarciu umowy majątkowej małżeńskiej dotyczącej rozdzielności majątkowej, wszystko co nabyli podczas trwania małżeństwa stanowi ich majątek wspólny.
W przypadku małżeństw, które od lat zamieszkiwały stale za granicą i tam też przeprowadziły postępowanie rozwodowe oraz postępowanie dotyczące podziału majątku, może pojawić się kolejny problem. Jak już zostało wspomniane w artykule dotyczącym przeprowadzania postępowania spadkowego, w przypadku gdy w skład majątku wchodzą nieruchomości położone na terenie Polski, jedynym sądem właściwym do przeprowadzenia sprawy o podział takiej nieruchomości jest sąd właściwy ze względu na miejsce położenia nieruchomości tj. sąd polski. Poprzez nieruchomości rozumieć należy zarówno grunty (zabudowane bądź niezabudowane), jak również mieszkanie lub spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu.
Tak więc, nawet jeżeli byli małżonkowie przeprowadzili postępowanie o podział majątku wspólnego w Stanach Zjednoczonych, to w przypadku gdy posiadają oni wspólną nieruchomość na terenie Polski muszą oni, zgodnie z prawem polskim, wszcząć kolejne postępowanie o podział majątku, które tym razem toczyło się będzie na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Majątek podlegający podziałowi w takim postępowaniu nie musi się oczywiście ograniczać jedynie do nieruchomości. Jeżeli w skład majątku wspólnego wchodzą inne przedmioty majątkowe (samochody, oszczędności, wyposażenie domu etc.), mogą one podlegać podziałowi w ramach tego samego postępowania.
Zgodnie z prawem polskim zasadniczo wszystkie rzeczy nabyte po zawarciu związku małżeńskiego są wspólne. Natomiast również od tej zasady istnieją wyjątki.
Zgodnie z art. 33 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Sprawa o podział majątku może dotyczyć jedynie majątku wspólnego stron. Tak, więc jeżeli jeden z małżonków nabył pewne przedmioty, co prawda w trakcie trwania małżeństwa, ale poprzez dziedziczenie lub darowiznę, stanowiły one będą jego majątek osobisty i nie będą podlegały podziałowi. W tym przypadku pozostaje jednak kwestia rozliczenia nakładów. To znaczy, jeżeli żona nabyła przykładowo nieruchomość w drodze spadku, natomiast mąż poczynił nakłady w postaci remontu przedmiotowej nieruchomości, może on żądać w postępowaniu sądowym rozliczenia tych nakładów.
Zasadniczo oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. W sytuacji jednak, gdy do powstania majątku wspólnego poprzez swój nakład pracy przyczynił się w większej mierze jeden z małżonków, może on żądać ustalenia przez sąd w postępowaniu o podział majątku wspólnego, nierównych udziałów.
Ustalenie nierównych udziałów wiąże się bardzo często w długim i skomplikowanym postępowaniem dowodowym, podczas którego strona domagająca się ustalenia nierównych udziałów musi wykazać na jakiej podstawie twierdzi, iż jej wkład w powstanie majątku wspólnego jest większy niż wkład małżonka. W tym miejscu zaznaczam jedynie, iż nakład osobistej pracy w wychowanie dzieci jak i utrzymanie wspólnego gospodarstwa domowego, ma również aznaczenie przy określaniu udziałów w majątku wspólnym.
W przypadku osób zamieszkujących za granicą ważnym powodem ustalenia nierównych udziałów może być długoletnia rzeczywista “separacja”, podczas której każde z małżonków gospodarowało oddzielnie. Zasada równych udziałów małżonków w majątku wspólnym znajduje bowiem swe uzasadnienie między innymi w okoliczności prowadzenia przez małżonków wspólnego życia, a tym samym wspólnego gospodarstwa domowego. Sytuacja, w której małżonkowie latami zamieszkują w innych krajach i prowadzą w istocie osobne życia, uzasadnia rozważenie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym.
Złożoność, a przede wszystkim długość postępowania o podział majątku wspólnego, zależna będzie zatem od tego, czy byli małżonkowie zdecydują się na ustalanie nierównych udziałów w majątku wspólnym.
Postępowanie sądowe o podział majątku wspólnego małżonków wiąże się również z kosztami. Niezależnie od kosztów pomocy prawnej profesjonalnych pełnomocników, które są ustalane indywidualnie, będą to koszty związane z opłatami sądowymi. I tak, w przypadku, gdy małżonkowie dokonują zgodnego podziału majątku (przedstawiają sądowi zgodny projekt takiego podziału) opłata sądowa wynosi 600 zł. W przypadku sporu między byłymi małżonkami opłata ta wynosi 1000 zł.
W sytuacji, gdy strony zamierzają dokonać zgodnego podziału, mogą to zrobić przed notariuszem bez konieczności wszczynania postępowania sądowego. Sposób ten jest na pewno dużo szybszy, natomiast wiąże się ze znacznie wyższym kosztami, które ustalane są na podstawie wartości majątku będącego przedmiotem podziału.
