Czym jest ubezwłasnowolnienie? Słowo to dla wielu osób ma bardzo negatywny wydźwięk i kojarzy się jedynie z pozbawieniem osoby możliwości decydowania o sobie oraz swoim majątku. Zgodnie natomiast z definicją ubezwłasnowolnienia, zawartą w kodeksie cywilnym, jest to częściowe lub całkowite pozbawienie osoby fizycznej zdolności do czynności prawnych.
Ubezwłasnowolnienie ma za zadanie służyć osobom, które nie potrafią samodzielnie zatroszczyć się o swoje sprawy i zadbać o własne dobro. Przede wszystkim dotyczy ono osób niepełnosprawnych intelektualnie z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, wynikających również z nadużywania alkoholu czy brania narkotyków.
Podkreślić należy, iż instytucja ubezwłasnowolnienia nie ma na celu umożliwienia osobom trzecim przejęcia majątku osoby chorej czy też zdobycia innych korzyści majątkowych, czy też osobistych, a służy jedynie dobru osoby, której ma dotyczyć.
Na czym takie ograniczenie polega, jak można go dokonać oraz kogo dotyczy? Na te pytania postaram się odpowiedzieć poniżej. Wbrew ogólnemu przekonaniu, procedura ubezwłasnowolnienia jest dosyć skomplikowana i długotrwała. Wniosek o ubezwłasnowolnienie składa się do Sądu Okręgowego, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której taki wniosek dotyczy.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić:
• małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
• jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo;
• jej przedstawiciel ustawowy.
Osoby nie należące do kręgu osób uprawnionych mogą złożyć jedynie wniosek do prokuratora o wszczęcie postępowania o ubezwłasnowolnienie. Za złożenie wniosku o ubezwłasnowolnienie w złej wierze lub też lekkomyślnie grozi kara grzywny, którą sąd może nałożyć po rozpoznaniu sprawy i oddaleniu wniosku jako bezzasadnego. Sprawa o ubezwłasnowolnienie rozpoznawana jest przez sąd w składzie trzech sędziów zawodowych, a postępowanie toczy się w obecności prokuratora oraz dodatkowo małżonka osoby, której dotyczy wniosek (jeżeli to nie on złożył wniosek). We wniosku o ubezwłasnowolnienie należy wskazać, czy żąda się ubezwłasnowolnienia całkowitego czy częściowego.
Do wniosku muszą zostać dołączone dokumenty potwierdzające przynależność osoby, która złożyła wniosek, do kręgu osób uprawnionych wskazanych powyżej. Jak również aktualne zaświadczenia o stanie zdrowia osoby, której dotyczy wniosek. Wniosek i wszystkie załączniki należy złożyć do sądu w:
• czterech egzemplarzach, gdy uczestnik postępowania jest stanu wolnego
• pięciu egzemplarzach, gdy uczestnik postępowania pozostaje w związku małżeńskim, a małżonek nie jest osobą składającą wniosek.
Opłata sądowa od wniosku o ubezwłasnowolnienie wynosi 40 zł. Niezależnie jednak od dokumentów potwierdzających stan zdrowia, sąd powinien wysłuchać osoby, której dotyczy wniosek, w obecności biegłego psychologa oraz (w zależności od stanu zdrowia) biegłego lekarza psychiatry lub neurologa – niemożność przeprowadzenia takiego przesłuchania z uwagi na zły stan zdrowia i problemy z porozumiewaniem się można stwierdzić po wcześniejszym wysłuchaniu biegłych lekarzy. Obowiązkowo również osoba, której dotyczy wniosek, musi zostać zbadana przez biegłego lekarza psychiatrę lub neurologa oraz psychologa, w przypadku zaś gdy na podstawie opinii dwóch biegłych lekarzy sąd uzna to za niezbędne może zarządzić oddanie osoby pod obserwację w zakładzie leczniczym.
W przypadku stwierdzenia zaistnienia przesłanek do orzeczenia ubezwłasnowolnienia całkowitego lub częściowego, Sąd Okręgowy przesyła z urzędu odpis prawomocnego postanowienia o ubezwłasnowolnieniu do właściwego sądu opiekuńczego (Sąd Rejonowy), który to z kolei ustanawia dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo – kuratora, zaś dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie – opiekuna.
Opiekunem osoby ubezwłasnowolnionej powinna zostać osoba spośród krewnych lub innych osób bliskich, w przypadku braku takich osób sąd opiekuńczy zwraca się o wskazanie osoby, której opieka mogłaby być powierzona, do właściwej jednostki organizacyjnej pomocy społecznej. Opiekun sprawuje pieczę nad osobą ubezwłasnowolnioną i jej majątkiem, i podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego. Sąd opiekuńczy może żądać od opiekuna wyjaśnień we wszelkich sprawach należących do zakresu opieki oraz przedstawiania dokumentów związanych z jej sprawowaniem. Niezależnie od powyższego, opiekun zobowiązany jest w terminach oznaczonych przez sąd opiekuńczy, nie rzadziej niż co roku, składać temu sądowi sprawozdania dotyczące osoby pozostającego pod opieką oraz rachunki z zarządu jego majątkiem.
Jak wynika z powyższego, całą procedura ubezwłasnowolnienia nie jest prosta i podlega kontroli nie tylko sądu, ale i prokuratury, a sam fakt wydania postanowienia o ubezwłasnowolnieniu i ustanowienia opiekuna nie powoduje jeszcze posiadania przez niego niczym nie ograniczonej władzy na majątkiem i osobą ubezwłasnowolnionego.
